Hayao Miyazaki คุณปู่อะนิเมะแห่งจิบลิ

แม้ผมจะเป็นแฟนเข้าขั้นพันธุ์เกือบแท้ของสตูดิโอจิบลิก็ตาม แต่ผมก็ยังไม่เคยได้ชมภาพยนตร์แอนิเมชั่นของค่ายนี้ในโรงใหญ่เลยสักครั้ง ด้วยเหตุผล 2 ข้อ มันมีไม่กี่เรื่องที่มีคนนำเข้ามาฉาย กับอีกหนึ่ง คือ ผมเองก็เพิ่งมาสนใจอะนิเมะจริงๆ เอาเมื่อไม่กี่ปีมานี่เอง แน่นอนว่า วันที่ ‘Spirited Away’ เข้าฉายในไทย ผมยังไม่รู้จักจิบลิเลยสักนิดเดียว

หนแรกที่ผมได้ชื่นชมกับอะนิเมะแสนน่ารัก ผลงานจาก ฮายาโอะ มิยาซากิ ในโรงภาพยนตร์ อะนิเมะเรื่องเยี่ยมที่สร้างความสุขให้วันธรรมดาๆ ของผม ‘Ponyo’ หรือชื่อเต็มๆ ว่า ‘Ponyo on the Cliff by the Sea’ ที่เข้าโรงฉายในเมืองไทยกันไปแล้วตั้งแต่ 27 สิงหาคม 2552 ที่ผ่านมา

คือผลงานลำดับที่แปดในนามสตูดิโอจิบลิของคุณปู่อะนิเมะ ฮายาโอะ มิยาซากิ กับอะนิเมะที่เต็มไปด้วยภาพเคลื่อนไหวที่สดใส เนื้อหาที่จรรโลงใจ และเปี่ยมไปด้วยจินตนาการ

สำหรับคออะนิเมะ คงไม่มีใครไม่รู้จักผู้ชายคนนี้ บุคคลผู้เป็นเหมือนเจ้าพ่อของวงการอะนิเมะในญี่ปุ่น ฮายาโอะ มิยาซากิ เกิดในโตเกียว เมื่อปี 1941 เป็นบุตรชายคนที่สองของครอบครัวซึ่งเติบโตขึ้นในสภาวะของสงคราม แถมครอบครัวก็ยังใกล้ชิดกับสงครามเสียอีก เพราะกิจการผลิตและขายเครื่องบินรบที่มีลุงเป็นเจ้าของ ส่วนบิดาของเขานั่งแท่นเป็นผู้จัดการ มิยาซากิเริ่มหลงใหลในเครื่องบิน เรื่องราวการบินกลายเป็นฉากสำคัญในภาพยนตร์อะนิเมะหลายๆ เรื่องในเวลาต่อมา มิยาซากิได้รับถ่ายทอดพันธุกรรมความช่างสงสัยและช่างซักถามมาจากมารดา ช่วงหนึ่ง มารดาของเขาป่วยเป็นวัณโรคจนครอบครัวต้องย้ายที่อยู่บ่อยๆ แล้ววันหนึ่งก็กลายเป็นเรื่องราวใน My Neighbor Totoro ที่หลายคนชื่นชอบ

อะไรที่ทำให้มิยาซากิหันมาสนใจอะนิเมะน่ะหรือ? ช่วงที่เขาเข้าเรียนในระดับไฮสคูล เมื่อเขาได้ชมภาพยนตร์อะนิเมะสีเรื่องแรกของญี่ปุ่น Hakujaden (นางพญางูขาว) จวบจนเข้ามหาวิทยาลัย แม้จะเรียนมาทางรัฐศาสตร์-เศรษฐศาสตร์ แต่เขาก็ได้เข้าชมรมวรรณกรรมเด็ก ที่นี่เขาได้ทำความรู้จักกับหนังสือการ์ตูนเป็นครั้งแรก

งานในวงการอะนิเมะครั้งแรกของเขา คือ งานนักวาดการ์ตูนในสตูดิโอโตเอะ สองปีต่อมา เขาเข้าพิธีแต่งงานก่อนจะกลายเป็นแอนิเมเตอร์และผู้กำกับเต็มตัว การได้ร่วมงานทำอะนิเมะเรื่องดังอย่าง Hols: Prince of the Sun ผลงานการกำกับของ อิซาโอะ ทาคาอาตะในปี 1968 เกิดเป็นจุดกำเนิดของสตูดิโอชื่อดังในเวลาต่อมา

คุณปู่มิยาซากิผ่านการพิสูจน์ฝีมือกับอะนิเมะซีรีส์หลายต่อหลายเรื่อง จนมีภาพยนตร์อะนิเมะเรื่องแรกของตัวเอง จอมโจรลูแปงที่ 3 ตอนปราสาทของคาริออสโตร (The Castle of Cagliostro) ในปี 1979 ก่อนที่จะถึงจุดเริ่มต้นของปรากฏการณ์มิยาซากิ อะนิเมะที่มีเนื้อหาเกี่ยวข้องธรรมชาติและมนุษย์ ผ่านฉากของสงคราม เครื่องบิน มีนางเอกเป็นผู้หญิง กับเนื้อหาที่ซับซ้อนแฝงปรัชญา เนาซิก้าแห่งหุบผาสายลม (Nausicaa of the Valley of the Wind) อะนิเมะในปี 1984 ที่สร้างขึ้นจากมังงะของเขาเอง

ด้วยความสำเร็จสร้างชื่อให้เป็นที่รู้จักในวงการ ในที่สุด เขาและทาคาฮาตะก็ก่อตั้งสตูดิโอจิบลิขึ้น และสร้างภาพยนตร์อะนิเมะที่ได้รับการกล่าวขวัญถึงออกมาเป็นลำดับจวบจนปัจจุบัน

มิยาซากิ และทาคาฮาตะ ผลัดกันสร้างผลงานออกสู่สายตาผู้ชม แต่ในที่นี้ ผมจะขอไล่เรียงผลงานภาพยนตร์อะนิเมะจากจิบลิเฉพาะในฝั่งมิยาซากิเท่านั้น ซึ่งเชื่อว่า หลายเรื่องต้องผ่านตาเพื่อนๆ มาแล้วอย่างแน่นอน ไม่ว่าจะเป็น

• Laputa: Castle in the Sky ในปี 1986 การเดินทางของเด็กสองคนในการค้นหาเมืองลอยฟ้าลาพิวต้า
• My Neighbor Totoro ในปี 1988 เรื่องราวของสองพี่น้อง กับสัตว์วิเศษผู้พิทักษ์ป่าแสนน่ารัก ไม่ได้ประสบความสำเร็จด้านรายได้นัก แต่ได้รับคำชมจาก คุโรซาว่า อากิระ มากมายทีเดียว
• Kiki’s Delivery Service ในปี 1989 เรื่องราวของแม่มดน้อยที่กำลังจะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ด้วยการเรียนรู้โลกกว้างในเมืองๆ หนึ่ง
• Porco Rosso ในปี 1992 อะนิเมะที่สะท้อนความเป็นส่วนตัวของมิยาซากิ ด้วยฉากเครื่องบินรบที่เขาโปรดปราน แต่ที่พิเศษกว่าเรื่องอื่น คือไม่ได้มีตัวเอกเป็นเด็กผู้หญิง แต่เป็นหมูและเป็นผู้ชาย
• Princess Mononoke อะนิเมะในปี 1997 กลับมามีตัวเอกเป็นผู้หญิงอีกครั้ง และมีฉากหลังเป็นญี่ปุ่นในยุคโบราณ ประสบความสำเร็จอย่างสูงในด้านรายได้ ชื่อเสียงของมิยาซากิเริ่มเป็นที่รู้จักของนานาประเทศมากขึ้น
• Spirited Away ในปี 2001 เรื่องราวของเด็กผู้หญิงที่พลัดหลงเข้าไปยังเมืองประหลาด เนื้อเรื่องเต็มไปด้วยจินตนาการและแฝงปรัชญาลึกซึ้งมากมาย ประสบความสำเร็จทั้งด้านรายได้ และด้านรางวัล คว้ามาได้ทั้งรางวัลออสการ์สาขาแอนิเมชั่นยอดเยี่ยม รางวัลหมีทองคำจากเทศกาลภาพยนตร์เบอร์ลิน รวมทั้งรางวัลภาพยนตร์ยอดเยี่ยมจากเจแปนอะคาเดมี่ด้วย นับเป็นความสำเร็จสูงสุดสำหรับมิยาซากิ และสตูดิโอจิบลิเลยทีเดียว
• Howl’s Moving Castle ในปี 2004 ดัดแปลงจากนิยายขายดีของ Diana Wynne Jones เรื่องของหญิงสาวที่ต้องคำสาปจนกลายเป็นหญิงชรา ต้องไปตามหาพ่อมดรูปหล่อเพื่อขอให้ช่วยถอนคำสาป เรื่องนี้ก็ทำรายได้ไปพอสมควรเช่นกัน
• Ponyo on the Cliff by the Sea ที่เข้าฉายในญี่ปุ่นเมื่อปี 2008 ที่ผ่านมา แต่สำหรับในประเทศไทย มันเพิ่งถูกนำเข้ามาฉายในปีนี้เอง โปเนียวได้รับรางวัลแอนิเมชั่นแห่งปีจากเจแปนอะคาเดมี่ครั้งที่ 32
• Arrietty ภาพยนตร์ในปี 2010 ชื่อไทยว่า อาริเอตี้ มหัศจรรย์ความลับคนตัวจิ๋ว เรื่องนี้มิยาซากิไม่ได้กำกับเอง แต่ร่วมเขียนบทกับ Keiko Niwa เป็นเรื่องของหญิงมนุษย์จิ๋วที่อาศัยอยู่อย่างหลบซ่อน ก่อนจะได้มีเพื่อนเป็นมนุษย์หนุ่มเจ้าของบ้านที่เป็นโรคหัวใจแต่กำเนิด
• From Up On Poppy Hill เรื่องนี้ก็เช่นกัน คุณปู่ร่วมเขียนบทกับ Keiko Niwa ในหนังที่โกโร่ ลูกชายเป็นคนกำกับ เรื่องราวความรักของหนุ่มสาวในวัยไฮสกูล ที่ย้อนวันเวลาไปอยู่ในช่วงปี 1963 ที่ญี่ปุ่นกำลังจะจัดโอลิมปิกเกมส์
• The Wind Rises ผลงานทิ้งทวนของมิยาซากิในปี 2013 เรื่องราวของชายหนุ่มผู้มีความฝันเกี่ยวกับการสร้างเครื่องบินมาตั้งแต่ยังเยาว์วัย แต่เมื่อเขาโตขึ้นมา เขากลับได้ทำงานออกแบบเครื่องบินรบ

ลักษณะเฉพาะของอะนิเมะจากจินตนาการของมิยาซากินั้น จะเน้นไปที่แนวแฟนตาซี ใส่จินตนาการ แฝงปรัชญา ทำให้คนดูสามารถคิดแตกย่อยได้หลายประเด็น อย่างที่หลายๆ คนสังเกต ตัวเอกของมิยาซากิมักจะเป็นเด็กผู้หญิง เพราะเขาเชื่อว่าผู้หญิงสื่อด้านอารมณ์ได้มากกว่า มีเนื้อหาที่พูดถึงผลกระทบที่มนุษย์มีต่อธรรมชาติ หลายเรื่องมีฉากสงครามและการสู้รบ ส่วนหนึ่งมาจากความชื่นชอบในเครื่องบินโบราณ อีกส่วนก็คงมาจากการที่เติบโตในครอบครัวที่ทำมาค้าขายกับสงคราม มิยาซากิจึงคิดไถ่บาปด้วยการนำเสนอแง่มุมร้ายๆ ของสงคราม แต่ใส่ความสดใสและการมองโลกในแง่ดีเข้าไปในแต่ละผลงาน ภาพต่างๆ ที่เห็นในอนิเมะเป็นภาพสองมิติที่เกิดจากการวาดด้วยมือทั้งสิ้น แม้ว่าจะเริ่มมีการนำคอมพิวเตอร์มาช่วยใน Princess Mononoke แต่ก็เป็นเพียงส่วนประกอบย่อยๆ เท่านั้น ขณะที่ในเรื่องโปเนียว เขาเลือกที่จะกลับไปใช้การวาดด้วยมือคนอย่างเดิมทั้งหมดอีกครั้ง

มิยาซากินั้นไม่ได้เก่งแต่ด้านอะนิเมะ แต่เขายังเก่งด้านการวาดด้วย เขาเคยมีผลงานมังงะออกมาหลายเรื่อง อย่างงานชิ้นเยี่ยมที่แฟนมิยาซากิรู้จักดี ก็คือ เนาซิก้าแห่งหุบผาสายลม ที่ถูกตีพิมพ์ออกมาก่อนที่ได้รับการถ่ายทอดเป็นอะนิเมะในเวลาต่อมา นอกจากนี้ยังมีผลงานนิยายภาพเรื่องเล็กเรื่องน้อยอีกหลายชิ้นด้วยกัน

อย่าลืมตามไปชมภาพยนตร์อะนิเมะของคุณปู่มิยาซากิกันเยอะๆ นะครับ